Ο όρος «συναισθηματική νοημοσύνη» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του ’90 από τον καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Yale Peter Salovery και τον συνάδελφό του στο Πανεπιστήμιο του New Hampshire John Mayer, για να περιγράψουν ικανότητες όπως το να παρατηρεί κανείς τα συναισθήματα τα δικά του και των άλλων, να τα αναγνωρίζει και να χρησιμοποιεί τις πληροφορίες αυτές για να κατευθύνει τη σκέψη και τις πράξεις του. Η ιδέα αυτή παρέμεινε για λίγα χρόνια περιορισμένη στα γραφεία των ακαδημαϊκών, έως ότου ο Daniel Goleman, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Harvard, συνέγραψε το 1995 το βιβλίο «Συναισθηματική νοημοσύνη». Γιατί το EQ είναι πιο σημαντικό από το IQ».

Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

Με τις εποχές να αλλάζουν, οι άνθρωποι σήμερα είναι το κομβικό σημείο των επιχειρήσεων, αφήνοντας τόσο τα χρήματα όσο και τον τεχνολογικό εξοπλισμό να ακολουθούν σε δευτερεύουσα θέση. Για ορισμένους, η ανθρώπινη φύση αποτελεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, την ψυχή της επιχείρησης, που πονά, δημιουργεί, παθιάζεται και διαρκώς ψάχνει για νόημα. Δεν θα μπορούσαμε, εν αρχή, παρά να κάνουμε λόγο για τα ανθρώπινα συναισθήματα: τι ακριβώς αισθάνεται κανείς, πώς το αναγνωρίζει, πώς το διαχειρίζεται. Αναλογιζόμενοι ακόμη και την καθημερινή μας ζωή, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε πως τα συναισθήματα βρίσκονται στο επίκεντρό της, ενώ ορισμένες φορές ενδέχεται να λειτουργήσουν ακόμα και ως προσαρμοστικοί μηχανισμοί στη δουλειά, στο σχολείο και σχεδόν σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Η ικανότητα λοιπόν ενός ανθρώπου να αναγνωρίζει τόσο τα δικά του όσο και τα συναισθήματα των άλλων και να τα διαχειρίζεται αποτελεσματικά, δημιουργώντας κίνητρα για τον εαυτό του, ορίζεται και ως Συναισθηματική Νοημοσύνη (Emotional Quotient). Βασικοί πυλώνες της τελευταίας αποτελούν η αυτοεπίγνωση αλλά και η επίγνωση των άλλων, η αυτοδιαχείριση αλλά και η διαχείριση των σχέσεων που διαμορφώνει καθένας από εμάς με τους άλλους. Κατανοώντας τις ανάγκες μου και όλα όσα νιώθω, έχω την ευχέρεια να κατανοήσω και τους υπόλοιπους γύρω μου.

Η νέα ικανότητα

Η συναισθηματική νοημοσύνη σηματοδοτεί την αποτελεσματικότητα σε ποικίλα επίπεδα, καθώς ο «έξυπνος συναισθηματικά» άνθρωπος όχι μόνο έχει καλύτερη ψυχική υγεία, αφού αναγνωρίζει τις ανάγκες του και επομένως βρίσκεται σε θέση να τις καλύψει, αλλά αποδίδει και καλύτερα στην εργασία του. Σύμφωνα με τη μελέτη του Goleman το 1998 σχετικά με τις απαιτούμενες για την επιτυχία ικανότητες σε 181 διαφορετικές θέσεις εργασίας, διαπιστώθηκε ότι οι δύο στις τρεις ικανότητες ήταν συναισθηματικές.

Το να βρίσκεται κανείς σε επαφή με τα συναισθήματά του και να τα αναγνωρίζει αποτελεί το κλειδί στη διαχείριση των επαγγελματικών σχέσεων. Η ζήλια ή ο θυμός απέναντι σε έναν συνάδελφο σηματοδοτεί κάποια έλλειψη που πρέπει να καλυφθεί. Η αυτογνωσία από την άλλη συμπληρώνει το άτομο, καθώς όντας γνώστης των δυνατών σημείων, των σημείων που χρήζουν βελτίωσης αλλά και των ορίων του, μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα και στην εργασία του.

Καλύτερη διαχείριση του στρες

Το αντικείμενο αλλά και ο φόρτος εργασίας, η εξισορρόπηση εργασιακής – προσωπικής ζωής, είναι μονάχα λίγοι από τους παράγοντες που προκαλούν και αυξάνουν, σήμερα, το εργασιακό στρες. Απώτερη συνέπεια του στρες αποτελεί η ενεργοποίηση του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Ο ανθρώπινος οργανισμός δηλαδή, εισέρχεται σε μία θέση άμυνας απέναντι στον ελλοχεύοντα κίνδυνο. Ο υποθάλαμος στη συνέχεια δίνει εντολή στην υπόφυση του εγκεφάλου να εκκρίνει ορμόνες, με την πιο ευρέως διαδεδομένη την αδρεναλίνη. Εν ολίγοις ο οργανισμός σημαίνει συναγερμό και καταναλώνει απίστευτα ποσά ενέργειας για τη διαχείριση απλών καθημερινών καταστάσεων ενώ μακροχρόνια ενδέχεται να οδηγήσει στην εξάντληση, ή διαφορετικά στο γνωστό «burn out». Οι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη ωστόσο έχουν την δυνατότητα να άρουν τον εν λόγω συναγερμό. Μπορούν και αποδίδουν καλύτερα εργασιακά καθώς μαθαίνουν να διαχειρίζονται το στρες που βιώνουν παραγωγικά. Το άτομο που γνωρίζει τις προσωπικές του αδυναμίες, βρίσκεται σε θέση να ζητήσει βοήθεια προκειμένου να εξελιχθεί, δίχως να θεωρεί τον εαυτό του αδύναμο. Η εν λόγω βοήθεια ενδέχεται να έχει τη μορφή ενός νέου πρότζεκτ με περισσότερες «απαιτήσεις» από το προηγούμενο, αφού και το ίδιο το άτομο επιθυμεί να εξελιχθεί περαιτέρω.

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ο ακρογωνιαίος λίθος της θεωρίας της συναισθηματικής νοημοσύνης. Ολοι οι άνθρωποι διαθέτουν συναισθηματική νοημοσύνη, άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο. Η συναισθηματική νοημοσύνη, ούσα αυτή καθαυτή ψυχολογικό χαρακτηριστικό, σχετίζεται με τη γενετική προδιάθεση.

Το στοιχείο που τη διαμορφώνει και την μεγιστοποιεί είναι τα ερεθίσματα του εξωτερικού περιβάλλοντος, ενώ έχει αποδειχθεί πως αυξάνεται εκθετικά με την ηλικία και την εμπειρία του ατόμου. Ο Goleman αυτού του είδους την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης την ονομάζει ωριμότητα και σίγουρα δεν κάνει λάθος.

Κατακτώντας την κορυφή

Το άτομο λοιπόν με αναπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη δύναται να μετατρέψει το «κακό» προαναφερθέν στρες σε «καλό». Οργανώνοντας κανείς κατάλληλα το πρόγραμμά του και με σύμμαχο την αυτογνωσία μπορεί να κατακτήσει την κορυφή. Το στρες ενεργοποιεί μεν το σώμα, αλλά η παρουσία απειλής δεν είναι απαραίτητη. Στη θέση της απειλής μπαίνει πια η πρόκληση για τη βελτίωση της αποδοτικότητας αλλά και την επίτευξη προσωπικών στόχων, εργασιακών και μη. Τα θετικά συναισθήματα βοηθούν το άτομο να διαχειριστεί παραγωγικά οποιαδήποτε στρεσογόνα κατάσταση. Η εσωτερική παρακίνηση αποδίδει τα μέγιστα, καθώς το άτομο που είναι σίγουρο για τα βήματά του διαθέτει ολοένα και περισσότερο χρόνο και ενέργεια για να εξελιχθεί, δίχως να φοβάται για ενδεχόμενα λάθη. Σε ενδότερη ανάλυση το άτομο απολαμβάνει την οποιαδήποτε πρόκληση καθώς βρίσκει νόημα στην εργασία του. Ενεργοποιούνται τα προσωπικά του κίνητρα διότι μπορεί να δει ξεκάθαρα τόσο τον στόχο όσο και τον σκοπό σε αυτό που κάνει.

Από το εγώ στο εμείς

Τα οφέλη της συναισθηματικής νοημοσύνης δεν περιορίζονται σε ατομικό επίπεδο αλλά επεκτείνονται και στο κοινωνικό, δίνοντας στο άτομο την ευκαιρία να δομήσει ποιοτικές σχέσεις με τους γύρω του και να τις διαχειριστεί κατάλληλα. Σε επίπεδο ομάδας, δεν ενισχύεται μόνο το αίσθημα της σύνδεσης με τους υπόλοιπους συναδέλφους, αλλά μαθαίνουν συλλογικά να αλληλοϋποστηρίζονται, να λειτουργούν ως αρωγοί και όχι ως εμπόδια στην επίτευξη ενός μεγαλύτερου κοινού στόχου. Πέραν του στόχου, κάνουμε λόγο εδώ για κοινό σκοπό και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μόνος του κανείς φτάνει κάπου πιο γρήγορα, μαζί όμως φτάνουμε όλοι πιο μακριά.

Ηγέτης ή προϊστάμενος

Η συναισθηματική νοημοσύνη προσφέρει εύφορο έδαφος για την ανάδειξη ηγετών, ανθρώπων κοινών, καθημερινών με όραμα και πίστη στον σκοπό. Ανθρώπων που εμπνέουν, βοηθούν και γνωρίζουν τον τρόπο να βρίσκονται δίπλα στους συνεργάτες τους. Ανθρώπων χαρισματικών που διαθέτουν την ικανότητα να συνδυάζουν ποικίλους τρόπους και δυνάμεις προκειμένου να καταφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι ηγέτες είναι οι προϊστάμενοι που ενώ δίνουν εντολές, επιβλέπουν και συντονίζουν, καταφέρνουν παράλληλα να παρακινούν, να ενθαρρύνουν και να διατηρούν ζωντανό το όραμα ακόμα και στις πιο ζοφερές στιγμές. Η ηγεσία ισοδυναμεί με τη συναισθηματική νοημοσύνη, αφού και η τελευταία αποτελεί το βασικό κριτήριο ανάληψης ηγετικών θέσεων. Σύμφωνα με την πληθώρα των προαναφερθέντων, όλα ξεκινούν και τελειώνουν στη συναισθηματική νοημοσύνη. Αποτελεί τον σπόρο στα έγκατα της ανθρώπινης ψυχής, που ανθεί διαρκώς, μεγαλώνει και εξελίσσεται.