Μιλώντας για το φαινόμενο Nocebo, εννοούμε το ακριβώς αντίθετο από το γνωστό σε όλους μας Placebo. Πιο συγκεκριμένα, το Nocebo μπορεί να οριστεί ως μια αδρανής και ανενεργή ουσία, η οποία μπορεί να βλάψει την κατάσταση της υγείας ενός ανθρώπου μέσω διάφορων μηχανισμών δράσης στους οποίους βασίζεται. Αρνητικές σκέψεις, αρνητικές πεποιθήσεις και προσδοκίες αναφορικά με την πορεία μιας ασθένειας, αρνητική αυθυποβολή, όπως και η κακή ποιότητα στη σχέση ιατρού-ασθενή ενεργοποιούν το φαινόμενο Nocebo, το οποίο με τη σειρά του οδηγεί σε χειροτέρευση μιας ιατρικής κατάστασης.
Το Nocebo αποτελεί ένα φαινόμενο, το οποίο έχει αρχίσει να απασχολεί τους ειδικούς μόλις τα τελευταία χρόνια, καθώς έως τώρα το ενδιαφέρον μονοπωλούσε το φαινόμενο Placebo, κάτι που αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι για κάθε μία έρευνα για το Nocebo αντιστοιχούν 1000 για το Placebo.
To Nocebo βρίσκει εφαρμογή σε πολλά γνωστά και καθημερινά φαινόμενα στον χώρο της υγείας. Στο χαρτί με τις παρενέργειες των φαρμάκων, στον χρόνιο πόνο, στο σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (Burnout), ακόμα και στις προσδοκίες για τη δράση των φαρμάκων ανάλογα με το χρώμα, το μέγεθος και τη γεύση τους!
Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφθεί για τους μηχανισμούς ενεργοποίησης και τις δράσεις του Nocebo. Σύμφωνα με το ιατρικό μοντέλο, τα αυξημένα επίπεδα Κορτιζόλης στο αίμα προκαλούν άγχος, το οποίο αποτελεί τον Νο1 παράγοντα ενεργοποίησης του εν λόγω φαινομένου. Επίσης, μία ορμόνη με το όνομα Χολοκυστοκινίνη (CCK) μπορεί να προκαλέσει άγχος και ναυτία, συμπτώματα που είναι παρόντα στο φαινόμενο Nocebo. Όμως, ο πιο σημαντικός παράγοντας ενεργοποίησης του φαινομένου είναι η αρνητική αυθυποβολή. Η διαδικασία, δηλαδή, κατά την οποία το άτομο επηρεάζει συνειδητά τον εαυτό του με σκέψεις, τις οποίες το ίδιο επιλέγει να κάνει.
Στην περίπτωση του Nocebo, η αυθυποβολή έχει πάντα αρνητική χροιά. Έτσι, όταν φοβόμαστε, όταν αισθανόμαστε αβοήθητοι, όταν πιστεύουμε ότι δεν πρόκειται να τα καταφέρουμε σε κάτι, οι σκέψεις που κάνουμε επηρεάζουν με αρνητικό τρόπο τη λειτουργία του οργανισμού μας.
Το ανοσοποιητικό, το καρδιοαγγειακό, το νευρικό και το ορμονικό σύστημα, όντας στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους, αλληλοεπηρεάζονται με αποτέλεσμα το άτομο να χειροτερεύει την κατάσταση της υγείας του, μόνο και μόνο με τη δύναμη της σκέψης του. Η αρνητική αυθυποβολή μπορεί να είναι ενδογενής, να οφείλεται δηλαδή στην προσωπικότητα του ατόμου, μπορεί όμως να προκύπτει και από εξωτερικούς παράγοντες, με πρώτο και σημαντικότερο τα ερεθίσματα που λαμβάνει το άτομο από άλλους ανθρώπους, όπως γονείς, δασκάλους, ιατρούς κλπ.
Σχετικά με την τελευταία κατηγορία, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η σχέση ιατρού-ασθενή είναι εξαιρετικής και υψίστης σημασίας. Οι ιατροί, αλλά και γενικά ολόκληρο το ιατρικό προσωπικό, είναι δυνατό να επηρεάσουν την ψυχοσύνθεση ενός ασθενή με τη στάση τους και τη συμπεριφορά τους. Ένας απρόσιτος ιατρός, χωρίς ενσυναίσθηση, που δεν αφιερώνει τον απαραίτητο χρόνο στον ασθενή ή γενικώς δεν εμφανίζει επαγγελματική συμπεριφορά, επηρεάζει ακουσίως τον ασθενή με τη στάση του, δημιουργώντας του επιπλέον δυσάρεστα συναισθήματα, ενώ του προκαλεί επιπλέον άγχος και ανησυχία.
Επίσης, αξίζει να αναφέρουμε ότι το φαινόμενο Nocebo βρίσκει πρόσφορο έδαφος σε προσωπικότητες τύπου Α (αγχώδεις, ανυπόμονοι, υπερβολικά δραστήριοι, υπερβολικά απαιτητικοί, υπέρ το δέον προνοητικοί), σε νευρωτικούς και σε απαισιόδοξους.
Το 1953, οι James Watson και Francis Crick κατάφεραν να ανακαλύψουν τη δομή του DNA. Αυτή η ανακάλυψη θεωρείται από πολλούς ως η μεγαλύτερη βιολογική ανακάλυψη του 20ου αιώνα και προσφέρει τεράστιες δυνατότητες στη μελέτη, την κατανόηση, αλλά και την αντιμετώπιση πολλών ασθενειών.
Η γενετική επανάσταση που ακολούθησε μας έδωσε επίσης τη δυνατότητα, μέσω της μελέτης του DNA, να ανακαλύψουμε εάν έχουμε προδιάθεση να νοσήσουμε από κάποια ασθένεια. Ακούγεται εντυπωσιακό, όμως εμπεριέχει μια σημαντική παράμετρο που σχετίζεται με το φαινόμενο Nocebo.
Για παράδειγμα: Μία μετάλλαξη στα γονίδια BRCA1/BRCA2 οδηγεί συχνά σε καρκίνο του μαστού (περίπου 80% των γυναικών με αυτή τη μετάλλαξη θα εμφανίσει τελικά τον εν λόγω καρκίνο). Σε περίπτωση όπου η γιαγιά ή η μητέρα έχουν εμφανίσει αυτό τον όγκο, τότε προτείνεται και στην κόρη να πραγματοποιήσει το συγκεκριμένο γενετικό Test, ώστε να φανεί εάν κινδυνεύει και η ίδια. Εάν το Test βγει θετικό, τι σκέψεις θα περνάνε από το μυαλό αυτής της γυναίκας; Πώς ζει κανείς με τη σκέψη ότι έχει αυξημένες πιθανότητες να νοσήσει από καρκίνο στο μέλλον; Η επεξεργασία των πιθανοτήτων είναι υποκειμενική υπόθεση και ο καθένας μας τις αντιλαμβάνεται διαφορετικά, σίγουρα όμως μια τέτοια αποκάλυψη προκαλεί σύγχυση, δυσάρεστες σκέψεις και άγχος -> Nocebo
Cyberhondria: Το google αντικαθιστά τον ιατρό;
Η ασθενής Μ.W. αισθανόταν για μήνες φαγούρα και μούδιασμα στα πόδια. Τελικά, μετά από επίμονη αναζήτηση στο Internet και αφού επισκέφθηκε αναρίθμητα forum και ιστοσελίδες, διέγνωσε στον εαυτό της πολλαπλή σκλήρυνση. Διαβάζοντας το ιστορικό και τα συμπτώματα άλλων ασθενών με πολλαπλή σκλήρυνση, ήταν και η ίδια πεπεισμένη ότι έπασχε από τη συγκεκριμένη ασθένεια. Η ίδια ανέφερε ότι είδε τον κόσμο να καταρρέει μπροστά της, ενώ αισθανόταν ότι κάθε λεπτό που περνούσε πέθαινε.
Τελικά, μετά από παρακίνηση δικών της ανθρώπων και αφού επισκέφθηκε αρκετούς ιατρούς, της χορηγήθηκαν εξετάσεις, αλλά και tests προσωπικότητας, της δόθηκε η σωστή διάγνωση, η οποία κατηγορηματικά ήταν: Υποχονδρίαση. Λόγω του ότι η υποχονδρίαση αυτή ενεργοποιήθηκε στο διαδίκτυο, η M.W. ήταν η πρώτη επίσημη ασθενής που έπασχε από αυτό που σήμερα ονομάζουμε Cyberhondria (σε ελεύθερη μετάφραση Διαδικτυακή Υποχονδρίαση). To Internet, με τα εκατομμύρια ιστοσελίδων που ασχολούνται με την υγεία, δίνει στον ασθενή τη δυνατότητα να πληροφορείται σχετικά με ασθένειες, συμπτώματα και φάρμακα από μη ειδικούς. Όταν κάποιος ψάχνει στο διαδίκτυο για πονοκεφάλους, τότε καταλήγει να διαβάζει για εγκεφαλικά επεισόδια και εγκεφαλικούς όγκους. Κατ’ αντιστοιχία, ψάχνοντας για πόνους στα άκρα, καταλήγουμε σε ρευματοπάθειες, ενώ η αιτία πιθανώς να είναι μία απλή γρίπη.
Οι μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο λειτουργούν με αλγόριθμους και σύμφωνα με αυτούς εμφανίζουν τα πιο δημοφιλή αποτελέσματα και όχι τα πιο ουσιαστικά-σχετικά-χρήσιμα. Και, συνήθως, αυτά τα δημοφιλή αποτελέσματα σχετίζονται με βαρύτερες ιατρικές καταστάσεις από αυτές που αναζητούμε ή με μεθόδους καταπολέμησης μιας πάθησης που είναι αμφιβόλου προελεύσεως και ποιότητας.
Πώς εξηγείται όμως αυτό; Τι να κρύβεται ενδεχομένως από πίσω; Υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος, όταν το διαδίκτυο αντικαθιστά τον παραδοσιακό ιατρό και αυτή έχει να κάνει με το marketing. Υπάρχουν χιλιάδες εταιρείες, οι οποίες θέλουν να πουλήσουν τα προϊόντα τους, παρακάμπτοντας ιατρούς και φαρμακοποιούς, μη διστάζοντας να εκμεταλλευτούν τις ανθρώπινες αδυναμίες με κάθε τρόπο. Για παράδειγμα, ένας άνδρας ο οποίος προσπαθεί να βρει λύση στο πρόβλημα στυτικής δυσλειτουργίας που αντιμετωπίζει, είναι πολύ πιθανό να καταλήξει αγοράζοντας σκευάσματα αμφιβόλου προέλευσης και αποτελεσματικότητας που δεν έχουν δοκιμαστεί σε κάποια κλινική μελέτη.
Συμπερασματικά:
Το Nocebo δεν είναι κάτι το φανταστικό και δεν αφορά μόνο υποχόνδριους ανθρώπους. Είναι αληθινό και μετριέται. Η προσδοκία της πορείας μιας ασθένειας επηρεάζει το ανοσοποιητικό μας σύστημα και το κάνει ευάλωτο. Το άγχος που δημιουργείται είναι ο χειρότερος εχθρός της καρδιάς και του κυκλοφορικού συστήματος, γεγονός που επίσης οδηγεί σε επικίνδυνες καταστάσεις, ενώ η πεποίθηση ότι κάποιος είναι άρρωστος μπορεί δυνητικά να τον αρρωστήσει στ’ αλήθεια! Το Nocebo βρίσκεται στα λόγια και στη συμπεριφορά των ιατρών, στο διαδίκτυο, στα προδιαθεσικά Tests, στις ουρές των νοσοκομείων, στις κλινικές εξετάσεις.
Είναι ένα φαινόμενο που εγείρει, όχι μόνο επιστημονικά, αλλά και ηθικά ερωτήματα-διλήμματα και πρέπει να μελετηθεί διεξοδικότερα.
“Ακόμα και τα πιο ισχυρά παυσίπονα μπορούν να εξουδετερωθούν
από τη δράση των αρνητικών σκέψεων.”
Fabrizio Benedetti, Καθηγητής Φυσιολογίας και Νευροεπιστημών,
Διευθυντής του ινστιτούτου εφαρμοσμένης και κλινικής Ψυχολογίας
του πανεπιστημίου του Torino.
“Οι αρνητικές σκέψεις αρρωσταίνουν, ενδυναμώνουν την αίσθηση του πόνου,
ενώ οδηγούν και σε ψυχοσωματικές διαταραχές.”
John Caspar Rüegg, Καθηγητής Φυσιολογίας στο πανεπιστήμιο του Cincinnati.
Του αρθογράφου
Μελέτες δείχνουν ΄ότι η υγεία των ανδρών φαίνεται να απειλείται από τη μακροχρόνια μοναξιά και τους συχνούς χωρισμούς.