Το άσθμα είναι μια από τις πιο συχνές χρόνιες αρρώστιες της παιδικής ηλικίας. Είναι η κυριότερη αιτία απουσίας των παιδιών από το σχολείο. Πάνω από 100 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από άσθμα παγκοσμίως και πολλοί άλλοι έχουν άσθμα ,που δεν έγινε κατορθωτή η διάγνωση του. Το άσθμα μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, από την βρεφική μέχρι και την τρίτη ηλικία αλλά δυστυχώς τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεγάλη αύξηση της συχνότητας ανάμεσα στα παιδιά και τους εφήβους.

Πώς λειτουργούν οι πνεύμονες και ποια η ανατομία τους;
Για να μπορέσετε να καταλάβετε τι είναι το άσθμα πρέπει πρώτα να πούμε μερικά πράγματα για την ανατομία των πνευμόνων και τον τρόπο που λειτουργούν. Ο αέρας που αναπνέουμε περνά από το στόμα ή τη μύτη, στη συνέχεια μέσω του λάρυγγα και της τραχείας φτάνει στους δυο βρόγχους (δεξιό και αριστερό) οι οποίοι μεταφέρουν τον αέρα στους δυο πνεύμονες. Ο κάθε βρόγχος διακλαδώνεται σε πολλά μικρότερα βρογχιόλια, όπως ακριβώς τα κλαδιά ενός δέντρου, έτσι ώστε να φτάνει ο αέρας σε όλα τα σημεία του πνεύμονα. Οι αεραγωγοί (τραχεία, βρόγχοι, βρογχιόλια) περιβάλλονται με πολλούς μικρούς μυς οι οποίοι μπορεί να συστέλλουν και να διαστέλλουν τους αεραγωγούς για να ρυθμίζουν τη ροή του αέρα. Στο εσωτερικό τους τοίχωμα ,οι αεραγωγοί έχουν πολύ μικρά "τριχίδια" και πολλά κύτταρα, που έχουν σαν σκοπό την παραγωγή βλέννας . Όταν ένα μικρό ξένο σώμα μπει στους πνεύμονες παγιδεύεται από την βλέννα και με το σύστημα καθαρισμού που είναι τα μικρά "τριχίδια" οδηγείται έξω από τους πνεύμονες.

Τι συμβαίνει λοιπόν στο άσθμα;
1. Οι μύες των αεραγωγών συσπώνται με αποτέλεσμα η διάμετρος τους να μικραίνει (βρογχόσπασμος).
2. Φλεγμονή των αεραγωγών.
3. Υπερπαράγεται αρκετή βλέννα που εκκρίνεται μέσα στον αυλό των αεραγωγών. Αποτέλεσμα των τριών πιο πάνω μηχανισμών είναι να στενεύει ο αυλός των αεραγωγών και να δυσκολεύεται η ροή του αέρα μέσα από αυτούς.

Τι είναι αυτό που προκαλεί τους πιο πάνω μηχανισμούς και ταυτόχρονα την κρίση άσθματος;
Οι πνεύμονες του παιδιού με άσθμα είναι ευαίσθητοι ή υπεραντιδρούν σε συγκεκριμένους παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί είναι διαφορετικοί από άτομο σε άτομο. Οι πιο συνηθισμένοι παράγοντες είναι οι ιογενείς λοιμώξεις, ο καπνός, η άσκηση και οι αλλεργίες σε συγκεκριμένες ουσίες (αντιγόνα) του περιβάλλοντος. Τέτοια αντιγόνα είναι η σκόνη, το γρασίδι, τρίχωμα σκύλου ή γάτου κτλ.

Ποια τα συμπτώματα στο άσθμα;
Το πιο συχνό σύμπτωμα του άσθματος είναι ο βήχας, ο οποίος μπορεί να είναι ξηρός ή παραγωγικός (με φλέγματα). Επαναλαμβανόμενος νυκτερινός βήχας πρέπει να θέτει σε υποψία την διάγνωση τους άσθματος, αφού το άσθμα επιδεινώνεται το βράδυ.
Εάν το άσθμα επιδεινωθεί παρουσιάζεται ο συριγμός (οι γονείς λένε ότι το στήθος του παιδιού σφυρίζει). Σε σοβαρές κρίσεις άσθματος ο άρρωστος παρουσιάζει βάρος στο στήθος και δύσπνοια. Επίσης τα παιδιά με άσθμα μπορεί να παρουσιάζουν συχνές λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος (πνευμονίες).
Για αυτό κάθε παιδί με χρόνιο βήχα ή επαναλαμβανόμενα επεισόδια λοιμώξεων του αναπνευστικού, πρέπει να ελέγχεται για άσθμα.
Εκτός από τα πιο πάνω αναφερόμενα συμπτώματα, υπάρχουν και άλλα σημάδια που μπορεί να προειδοποιούν για τον ερχομό μιας κρίσης άσθματος. Κάθε παιδί αντιδρά διαφορετικά στον ερχομό μιας τέτοιας κρίσης και σιγά-σιγά γονείς και παιδί μαθαίνουν από μόνοι τους ποια είναι αυτά τα σημάδια. Πιο κάτω αναφέρονται μερικά από αυτά τα σημάδια.
1. Ανήσυχο παιδί.
2. Ασυνήθιστος ιδρώτας ή ωχρότητα.
3. Παρουσιάζει ανήσυχο ύπνο.
4. Κακουχία που δεν έχει σχέση με την προηγούμενη δραστηριότητα.
5. Εμετό.

Εάν η κρίση είναι σοβαρή τότε μπορεί να παρουσιάσει και άλλα σημάδια:
1. Τα πτερύγια της μύτης κινούνται συνεχώς.
2. Το σημείο πάνω από το στέρνο αρχίζει να πηγαίνει προς τα μέσα κατά την διάρκεια της αναπνοής. Το ίδιο συμβαίνει και με το δέρμα μεταξύ των πλευρών του θώρακα.
3. Ταχύπνοια (Γρήγορες αναπνοές).
4. Τα χείλη μπορεί να γίνουν μαυρο-μπλέ

Πώς γίνεται η διάγνωση του άσθματος;
Κάθε παιδί με επίμονο βήχα πρέπει να επισκέπτεται τον παιδίατρο του. Ο παιδίατρος θα πάρει ένα λεπτομερές ιστορικό που αφορά:
1. Αν κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας έχει άσθμα ή άλλη μορφή αλλεργίας.
2. Πότε εκδηλώνονται τα συμπτώματα του παιδιού σας.
3. Πόσο τακτικά αρρωστά το παιδί σας.

Στην συνέχεια θα εξετάσει το παιδί και αν κρίνει αναγκαίο μπορεί να ζητήσει να γίνουν κάποιες εξετάσεις αίματος, ακτινογραφίες ή και κάποια δερματικά test. Ορισμένοι γιατροί και κυρίως οι παιδοπνευμονολόγοι μπορεί να κάνουν μερικά test χρησιμοποιώντας το σπιρόμετρο ή ακόμα να μετρήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την ροή του αέρα από και προς τους πνεύμονες με ειδικό μηχάνημα.
Αφού τεθεί η διάγνωση του άσθματος τότε χρειάζεται στενή συνεργασία μεταξύ των γονιών και του γιατρού για στενή και ορθή παρακολούθηση της πάθησης του παιδιού σας. Το άσθμα ανάλογα με την συμπτωματολογία του παιδιού χωρίζεται σε τέσσερις κατηγορίες.

Α. Ήπιο άσθμα. Το παιδί παρουσιάζει μικρά επεισόδια βήχα ή συριγμού που συμβαίνουν 1-2 φορές την βδομάδα. Μεταξύ των επεισοδίων το παιδί είναι ελεύθερο συμπτωμάτων.

Β. Ήπιο επίμονο άσθμα. Τα παιδιά παρουσιάζουν επεισόδια βήχα ή συριγμού περισσότερα από δυο την βδομάδα αλλά λιγότερα από ένα την ημέρα. Συνήθως παρουσιάζουν και επεισόδια κατά την νύκτα τουλάχιστο δυο φορές τον μήνα.

Γ. Μέτριο άσθμα. Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν συμπτώματα καθημερινά και χρειάζονται καθημερινά φάρμακα. Συμπτώματα κατά την νύκτα παρουσιάζουν τουλάχιστο μια φορά την βδομάδα. Η συμπτωματολογία επηρεάζει την καθημερινή δραστηριότητα του παιδιού.

Δ. Σοβαρό άσθμα. Τα παιδιά με σοβαρό άσθμα παρουσιάζουν συνεχώς συμπτώματα. Παρουσιάζουν τακτικά κρίσεις άσθματος που χρειάζονται αντιμετώπιση στο νοσοκομείο. Παρουσιάζουν πολύ τακτικά συμπτώματα κατά την νύκτα και η καθημερινή δραστηριότητα τους περιορίζεται αισθητά.

Αντιμετώπιση και θεραπεία του άσθματος.
Δυστυχώς δεν υπάρχει θεραπεία για το άσθμα. Δεν υπάρχει δηλαδή το "μαγικό χαπάκι" που θα το πιει το παιδί και να μην ξαναπαρουσιάσει κρίση άσθματος. Στόχος της θεραπείας είναι να μειώσουμε σε όσο το δυνατό λιγότερες τις κρίσεις άσθματος και ταυτόχρονα την σοβαρότητα τους.
Ο έλεγχος του άσθματος που θα έχει το παιδί σας έχει άμεση σχέση και με την σοβαρότητα του άσθματος, όμως μόνιμος στόχος είναι να δώσουμε την ικανότητα στο παιδί να ζει μια φυσιολογική ζωή. Η θεραπεία του άσθματος περιλαμβάνει τα ακόλουθα:
1. Αποφυγή των παραγόντων που το προκαλούν.
2. Φαρμακευτική θεραπεία.
3. Απευαισθητοποίηση με ενέσεις, όπου υπάρχει ένδειξη.
4. Εκπαίδευση παιδιού και γονέων.

Αποφυγή παραγόντων που προκαλούν άσθμα.
Η ανακάλυψη του παράγοντα ή των παραγόντων που προκαλούν κρίση άσθματος στο παιδί είναι πραγματικά πολύ δύσκολη. Υπάρχουν εξετάσεις αίματος καθώς επίσης και δερματικά test , αλλά σπάνια βοηθούν στον καθορισμό αυτών των παραγόντων. Εσείς οι ίδιοι οι γονείς, με την παρατήρηση, έχετε μεγαλύτερη πιθανότητα να ανακαλύψετε τι είναι αυτό που ενοχλεί το παιδί σας. Πιο κάτω είναι οι κύριοι παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν κρίση άσθματος.
Α. Ιογενείς λοιμώξεις.
Β. Αλλεργιογόνα (Σκόνη, τρίχωμα δέρματος γάτας ή σκύλου, γύρης, γρασίδι, φαγητά όπως ψάρι, γάλα, αβγό, γαρίδες, ξηροί καρποί, κλπ.)
Γ. Καπνός, αρώματα, spray
Δ. Άσκηση
Ε.Ο κρύος αέρας και η αλλαγή του καιρού.

Δεν είναι πάντα εύκολο να αποφεύγει το παιδί τους παράγοντες που το ενοχλούν. Οι πιο κάτω όμως συμβουλές είναι αρκετά χρήσιμες και σχετικά εύκολο να εφαρμοστούν.

Αποφυγή ακάρεων (μικροοργανισμοί που υπάρχουν στην σκόνη).
1. Καλύψτε το μαξιλάρι και το στρώμα του παιδιού με ειδικά ρούχα που δεν διαπερνιούνται από τα ακάρεα.
2. Πλένετε τα σεντόνια και τις κουβέρτες σε ψηλή θερμοκρασία (>50 βαθμούς κελσίου), μια φορά τη βδομάδα.
3. Αποφύγετε όσο το δυνατό τα χαλιά γιατί αυτά μαζεύουν σκόνη.
4. Μην έχετε στο δωμάτιο του παιδιού χνουδωτά παιχνίδια .
5. Πλένετε τακτικά τις κουρτίνες του σπιτιού.
6. Σκουπίζετε το σπίτι τακτικά και αν είναι δυνατό να χρησιμοποιείτε ειδική σκούπα που δεσμεύει τα ακάρεα.

Αποφυγή γύρης και μούχλας.
1. Αποφύγετε τα μηχανήματα που παράγουν υγρασία.
2. Αερίζετε τακτικά το μπάνιο και γενικά τα σκοτεινά δωμάτια.
3. Μπορείτε να χρησιμοποιείτε air-conditions γιατί φιλτράρουν τον αέρα και διατηρούν ορθή υγρασία.
4. Όχι χαλιά και χαρτί τοίχου στο μπάνιο.
5. Κρατάτε όσο το δυνατό τα παράθυρα κλειστά στις περιόδους ανθοφορίας.

Αποφυγή ερεθιστικών ουσιών.
1. Αποφυγή καπνίσματος.
2. Αποφεύγετε να ανάβετε τζάκι με ξύλα.
3. Αποφυγή έντονων μυρωδιών, όπως μπογιές, αρώματα, υγρά καθαρισμού κτλ.

Αποφυγή τριχώματος ζώων.
1. Αν δεν έχετε ζώο στο σπίτι αποφύγετε να αποκτήσετε.
2. Αν έχετε κάποιο ζώο και προκαλεί έντονο πρόβλημα στο παιδί τότε σκεφτείτε να βρείτε άλλη κατοικία για το ζώο.
3. Αν έχετε ζώο και θέλετε οπωσδήποτε να το κρατήσετε τότε να το κάνετε μπάνιο τουλάχιστο μια φορά την βδομάδα και αν είναι δυνατό κρατήστε το στην αυλή του σπιτιού.

Φαρμακευτική θεραπεία.
Τα φάρμακα του άσθματος χωρίζονται στις εξής κατηγορίες. Α. Βρογχοδιασταλτικά Β. Αντιφλεγμονώδη Γ. Λευκοτριένες

Α. Βρογχοδιασταλτικά
Τα φάρμακα αυτά υπάρχουν στο εμπόριο είτε σε μορφή εισπνεόμενων φαρμάκων είτε φαρμάκων που τα παίρνει ο άρρωστος από το στόμα. Τα εισπνεόμενα φάρμακα είναι τα πιο αποτελεσματικά γιατί δρουν πάρα πολύ γρήγορα (σε 5-10 λεπτά) και έχουν ελάχιστες παρενέργειες όταν δίνονται στη σωστή δόση. Μπορεί να δοθούν στον άρρωστο, ανάλογα με την ηλικία, με nebulizer, με aerochamber, με volumatic ή απευθείας στον άρρωστο σαν inhaler. Μέχρι την ηλικία των 5-6 χρόνων σε περιπτώσεις κρίσης άσθματος ο καλύτερος τρόπος χορήγησης είναι με nebulizer. Το aerochamber και το volumatic είναι καλά να χρησιμοποιούνται από τα μεγαλύτερα παιδιά , αλλά και τα πιο μικρά μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν για να τους δίνεται η χρόνια αντιφλεγμονώδης θεραπεία.
Τα πιο κοινά βρογχοδιασταλτικά είναι το Ipratropium (Atovent), η σαλβουταμόλη (Ventoline, Salomol, Aerolin) και τερβουταλίνη (Bricanyl). Η θεοφυλλίνη σήμερα χρησιμοποιείται σπανιότερα λόγω των συχνών παρενεργειών της και ο άρρωστος μπορεί να την πάρει μόνο από το στόμα ή ενδοφλέβια.

Β. Αντιφλεγμονώδη
Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα συστήνεται να δίνονται καθημερινά στους αρρώστους με ήπιο και σοβαρό άσθμα γιατί έχει αποδειχθεί ότι είναι αρκετά ασφαλή όταν χορηγούνται ακόμα και για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ο καλύτερος τρόπος χορήγησης είναι μέσω κάποιου αεροθαλάμου (volumatic, chamber) ή ηλεκτρικής συσκευής νεφελοποίησης. Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι κυρίως τα κορτικοστεροειδή και το χρωμογλυκικό νάτριο.
Πολλές φορές ο γιατρός σας μπορεί να συστήσει να πάρει το παιδί σας κορτικοστεροειδή από το στόμα. Υπάρχει μια προκατάληψη εναντίον των κορτικοστεροειδών που δεν είναι βέβαια αβάσιμη, γιατί όταν αυτά χορηγούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα προκαλούν αρκετές επιπλοκές. Πρέπει όμως να γνωρίζετε ότι στην περίπτωση που δίνονται για μικρά χρονικά διαστήματα (5-7 μέρες) είναι πάρα πολύ αποτελεσματικά χωρίς καμία απολύτως επιπλοκή. Υπάρχουν βέβαια και παιδιά με πολύ σοβαρή μορφή άσθματος που πιθανό ο γιατρός τους να υποχρεωθεί να τους χορηγεί χρόνια κορτικοστεροειδή από το στόμα. Πρέπει να γνωρίζετε ότι σοβαρές μορφές άσθματος μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στο θάνατο, για αυτό και κάποιες φορές ανεχόμαστε τις πιθανές επιπλοκές των φαρμάκων για να αποφύγουμε μεγαλύτερα προβλήματα από αυτή την ίδια την αρρώστια.

Γ. Τροποποιητές Λευκοτριένων
Τα φάρμακα αυτά μπλοκάρουν τις ουσίες που παράγονται στον οργανισμό και είναι υπεύθυνες για την κλινική εικόνα του άσθματος. Δε χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της κρίσης και δίνονται από το στόμα σε χρόνια βάση.

Απευαισθητοποίηση
Η θεραπεία αυτή δε συνιστάται για κάθε παιδί. Μπορεί να γίνει σε παιδιά όπου έχει αποδειχθεί ότι ένας συγκεκριμένος παράγοντας ευθύνεται για το άσθμα του παιδιού. Τότε αρχίζει η χορήγηση του παράγοντα αυτού σε πάρα πολύ μικρές δόσεις οι οποίες αυξάνονται σταδιακά. Στόχος είναι να γίνει ανεκτός ο παράγοντας αυτός από τον οργανισμό και να μην υπεραντιδρά κάθε φορά που έρχεται σε επαφή μαζί του.

Εκπαίδευση παιδιού και γονέων.
Η εκπαίδευση παιδιού και γονέων είναι ο θεμέλιος λίθος για την αντιμετώπιση του άσθματος. Πρέπει να καταλάβουν ,γονείς και παιδί ,τι είναι το άσθμα και πώς αντιμετωπίζεται. Η χρησιμοποίηση των συσκευών πρέπει να γίνεται σωστά, γιατί δυστυχώς έχει αποδειχθεί ότι ούτε οι μισοί ασθενείς δε χρησιμοποιούν σωστά τις συσκευές χορήγησης φαρμάκων. Η χρησιμοποίηση του ροομέτρου (peak flow meter) για την μέτρηση της μέγιστης εκπνευστικής ικανότητας του αρρώστου καθημερινά είναι πολύ σημαντική. Με το μικρό αυτό όργανο μπορείτε να μετρήσετε την βασική μέγιστη εκπνευστική ικανότητα του παιδιού σας. Στη συνέχεια χρησιμοποιώντας τη συσκευή αυτή ,καθημερινά μπορείτε έγκαιρα να προβλέψετε πότε έρχεται μια καινούρια κρίση στο παιδί σας. Έτσι θα έχετε χρόνο να χορηγήσετε, αφού βέβαια πρώτα συμβουλευθείτε το γιατρό σας, τα κατάλληλα φάρμακα και να αποφύγετε τις σοβαρές κρίσεις.
Η χρήση των αεροθαλάμων (volumatic, chamber) καθώς επίσης και των ηλεκτρικών συσκευών νεφελοποίησης χρειάζεται να επεξηγηθεί σωστά στους γονείς από το γιατρό ή την ειδική νοσοκόμα. Μερικές χώρες συστήνουν τους αεροθαλάμους για την χορήγηση των φαρμάκων σε όλα τα παιδιά.

Με την ομαδική δουλειά (γιατρός, νοσοκόμα, γονείς και παιδί) το άσθμα ελέγχεται πάρα πολύ καλά με αποτέλεσμα να μην επηρεάζεται καμιά από τις δραστηριότητες του παιδιού και θα μπορεί να συμμετέχει σε οποιοδήποτε άθλημα του αρέσει.